Off-label drugs (leki poza etykietą) to leki podawane poza zarejestrowanymi wskazaniami zawartymi w Charakterystyce Produktu Leczniczego (ChPL). Charakterystyka Produktu Leczniczego to ustrukturyzowany zbiór informacji o leku dopuszczonym do obrotu. Stosowanie leków off-label odnosi się do ściśle określonych sytuacji naruszających zapisy ChPL.
Ideą terapii jest możliwość indywidualnego zastosowania leku u pacjentów wymagających ponadstandardowej opieki medycznej. Odbywa się to na własną odpowiedzialność lekarza i po wyrażeniu zgody przez pacjenta poddanego terapii. Leki off-label najczęściej stosuje się w onkologii i pediatrii. Użycie substancji leczniczych off-label bywa niekiedy jedyną szansą dla pacjentów cierpiących na rzadkie schorzenia, gdy brakuje na rynku odpowiednich leków lub terapia konwencjonalna nie przynosi oczekiwanych rezultatów.
Rola receptury aptecznej
Leki gotowe do zastosowania poza zarejestrowanymi wskazaniami są często używane w recepturze aptecznej do sporządzania roztworów, zawiesin, kropli do oczu, a także proszków dzielonych i globulek. W tym celu wykorzystuje się głównie preparaty, które zawierają substancje niedostępne jako pro receptura. W przypadku płynnych postaci leków są to antybiotyki (klindamycyna), substancje przeciwgrzybicze (flukonazol), leki przeciwzakrzepowe (heparyna), immunotropowe (cyklosporyna). Przygotowując stałe postaci leków, wykorzystuje się m.in. substancje działające na: układ oddechowy (chlorowodorek prometazyny), układ sercowo-naczyniowy (winian metoprololu, chlorowodorek propranololu, kaptopryl, furosemid).
Sporządzenie leku recepturowego z udziałem preparatu gotowego zlecają zazwyczaj lekarze specjaliści, w tym głównie dermatolodzy, stomatolodzy, okuliści, pediatrzy i neonatolodzy. Substancja lecznicza wchodząca w skład leku recepturowego może być zapisana na recepcie w formie nazwy handlowej preparatu gotowego lub międzynarodowej nazwy chemicznej. W drugim przypadku farmaceuta ma większą swobodę w wyborze leku.
Osobny artykuł: Leki recepturowe stosowane do oczu
Jak pozyskać substancję czynną z leku gotowego?
Gdy pozyskujemy substancję czynną z tabletek lub kapsułek, należy zwrócić uwagę, czy nie są to postacie leków o zmodyfikowanym uwalnianiu. Przykładem może być maść proktologiczna z diltiazemem, gdzie chyba jedynym preparatem gotowym, który nadaje się do sporządzenia leku magistralnego, jest Oxycardil 60 dostępny w postaci tabletek powlekanych. Inne dawki występują jako tabletki o przedłużonym uwalnianiu. Otoczka tabletki powlekanej o natychmiastowym uwalnianiu również może nastręczyć problemów – tak też jest w przypadku wspomnianego Oxycardilu, gdzie otoczka oddziela się od masy proszkowej w postaci cienkich płatków. Można sobie z tym poradzić przez użycie odpowiedniego sita.
Praktycznie każde użycie preparatu gotowego w składzie leku magistralnego można uznać za przypadek off-label use. Wśród preparatów recepturowych zawierających w swym składzie leki gotowe zdarzają się takie, które sporządza się zaledwie raz lub kilka razy w roku dla pacjentów, którzy wymagając wyjątkowo zindywidualizowanej terapii. Preparaty te można nazwać „recepturowymi lekami sierocymi”.
Podanie leku poza wskazaniami odnosi się do sytuacji, gdy stosuje się go w:
- wskazaniu, które nie zostało wymienione w ChPL, ale co do którego istnieją rzetelne dane potwierdzające jego bezpieczeństwo i skuteczność,
- nowym wskazaniu, które nie zostało do tej pory udowodnione, ale co do którego istnieją naukowe podstawy do jego skuteczności,
- populacji pacjentów, u których dawkowanie nie jest ustalone,
- dawce odbiegającej od zarejestrowanej,
- sposób lub z użyciem drogi podania niewymienionej w ChPL,
- postaci innej niż zarejestrowana.
Czytaj również: Lek oczny na naczyniaki krwionośne u niemowląt
Proszki z propranololem – zastosowanie leków off-label
Rp.
Propranoli 0,001
Lactosi 0,1
M.f. pulv.
D.t.d. No 20
D.S. 1 x dziennie proszek
Proszki dzielone z propranololem to jeden z przykładów zastosowania leków off-label w recepturze aptecznej. Zmianie ulega:
- postać leku – tabletki na proszki,
- dawka substancji leczniczej,
- wiek pacjenta, któremu lek będzie podawany.
ChPL Propranololu WZF® dopuszcza stosowanie leku u dzieci od 6. roku życia. Chlorowodorek propranololu, stosowany jeszcze do niedawna wyłącznie we wskazaniach kardiologicznych, wykorzystuje się obecnie coraz częściej w różnych wskazaniach pozarejestracyjnych. Należą do nich między innymi: profilaktyka napadów anoksemicznych u dzieci do 18. roku życia; niewydolność serca u dzieci do 18. roku życia; naczyniaki wczesnoniemowlęce u dzieci do 18. roku życia; naczyniaki płaskie; naczyniaki jamiste.
Propranolol WZF® zapisuje się na receptach najczęściej w dawce 5,0 mg/proszek. Pediatryczne proszki recepturowe z β-blokerami sporządza się głównie dla dzieci w wieku od 5 do 7 lat, czasem młodszych. Nie występuje on jako substancja pro receptura, dostępny jest jedynie w postaci tabletek w dawce 10 mg i 40 mg. Przed przystąpieniem należy sprawdzić, czy nie została przekroczona dawka maksymalna propranololu, obliczając ją według wzoru Clarka dla dziecka o masie 10 kg.
Dawka dla dziecka = (dawka maks. dla dorosłego × masa dziecka)/70
Dawka jednorazowa maksymalna wg FP IX dla osoby dorosłej = 0,08 grama
Dawka dobowa maksymalna wg FP IX = 0,48 grama
Dawka dla dziecka = (0,08*10)/70 = 0,011
Zarówno dawka jednorazowa, jak i dobowa nie zostały przekroczone.
Sprawdź także: Proszki dzielone dla najmłodszych pacjentów
Proszki z propranololem – przygotowanie
Do wykonania recepty użyto 20 mg propranololu (2 tabletki w dawce 10 mg) i 2 g laktozy Galfarm. Jak wcześniej wspomnieliśmy, leki recepturowe stosowane off-label wykonuje się niezwykle rzadko. Ważne, aby producent substancji pro receptura posiadał w swojej ofercie opakowania o różnej gramaturze, co minimalizuje ryzyko strat związanych z terminowaniem substancji. Surowce Galfarm dostępne są w szerokiej gamie opakowań, a to znacznie ułatwia właściwe zaopatrzenie aptecznej receptury.
Tabletki zważono, sproszkowano w moździerzu i wymieszano z laktozą. Po dokładnym zmieszaniu składników przyszedł czas na wyliczenie masy pojedynczego proszka. W tym celu dodano masę dwóch tabletek 0,232 g do 2 g laktozy i podzielono przez 20 proszków. Masa pojedynczego proszku to 0,112 g. Rozsypując proszki, odważano każdą pojedynczą dawkę do kapsułki skrobiowej o odpowiedniej wielkości. Napełnione kapsułki umieszczono w białej torebce, na której naniesiono niezbędne informacje dotyczące wykonanego preparatu.
Osobny artykuł: Leki pediatryczne w recepturze aptecznej
Literatura:
- Redliński A., Czekaj T., Ciszewski M., Przypadki off-label use i orphan drugs w recepturze aptecznej. Farm. Pol., 2012, 68(4): 219–
- Sabiłło K., Off-label – poza wskazaniami, ale nie poza odpowiedzialnością. Przemysł Farmaceutyczny, 2010, 1: 22–24.
- Sierpniowska O., Recepturowe maści proktologiczne. Aptekarz Polski, luty 2015, nr 102/80 online.
