Sterylizacja suchym, gorącym powietrzem – na czym polega?

Sterylizacja suchym, gorącym powietrzem jest powszechnie używana do wyjaławiania szkła i utensyliów laboratoryjnych. W przeciwieństwie do bardziej skutecznej i efektywnej metody wyjaławiania parą wodną pod ciśnieniem może być stosowana do substancji i materiałów wrażliwych na wilgoć.

 Jak przebiega proces sterylizacji suchym, gorącym powietrzem i o czym należy pamiętać [3]?

Osobny artykuł: Wyjaławianie za pomocą sączenia – jak to się robi?

Sterylizacja suchym powietrzem – na czym polega?

Wyjaławianie jako proces technologiczny ma na celu zabicie lub usunięcie z materiału lub środowiska wszystkich drobnoustrojów w ich formach wegetatywnych i przetrwalnikowych. Działanie suchego, gorącego powietrza powoduje reakcje utleniania. Prowadzi to do nieodwracalnej inaktywacji i degradacji składników komórkowych, takich jak kwasy nukleinowe czy białka.

Proces zachodzi w zamkniętych komorach sterylizatorów powietrznych z termoregulacją, w których gorące powietrze swobodnie krąży i przenika w głąb wyjaławianych materiałów. Metoda ta znajduje zastosowanie również w depirogenizacji szkła laboratoryjnego i innych przyrządów [1, 3].

Czytaj również: Kontrola jałowości leków

Sterylizacja suchym powietrzem – aparatura

Sterylizator powietrzny jest dość prosty w obsłudze. Składa się z następujących elementów:

  • komory sterylizacyjnej z elementem grzewczym wewnątrz oraz kratami, na których można umieszczać materiały,
  • wentylatorów wymuszających obieg powietrza,
  • termometrów,
  • panelu z wyświetlaczem, regulacją temperatury oraz timerem, a także systemami alarmowymi do ciągłego monitorowania procesu [6].

Sprawność sterylizatorów powinna być regularnie kontrolowana co pół roku, a nie tylko w przypadku awarii. Posłużyć do tego mogą wskaźniki fizyczne (odczytywane z termometra, timera), chemiczne (np. rurki Browne’a) oraz biologiczne [2].

Sprawdź także: Aseptyka i jałowość leków

Jakie materiały można sterylizować tą metodą?

Suchym, gorącym powietrzem można wyjaławiać substancje termostabilne i niezawierające wody:

  • chlorek sodu,
  • związki mineralne (talk, tlenek cynku),
  • oleje roślinne,
  • glikole,
  • wazelinę,
  • parafinę,
  • roztwory olejowe (pod warunkiem, że zawarte w roztworze substancje nie ulegną rozpadowi pod wpływem wysokiej temperatury).

Metodą tą nie należy wyjaławiać:

  • przedmiotów wykonanych z gumy, tworzyw sztucznych,
  • materiałów opatrunkowych, bibuły [1].

Zasady użytkowania

Warunkiem prawidłowego przebiegu procesu jest odpowiednio wysoka temperatura i czas wyjaławiania. Na czas wyjaławiania składają się czas:

  • przenikania gorącego powietrza w głąb każdego przedmiotu,
  • utrzymywania się wysokiej temperatury, koniecznej do zabicia wszystkich drobnoustrojów.

Ze względów bezpieczeństwa zazwyczaj obydwa okresy przedłuża się o połowę. Według Farmakopei VI w procesie sterylizacji gorącym powietrzem zaleca się następujące parametry:

  • 160˚C – nie krócej niż 2 godziny,
  • 170˚C – nie krócej niż godzinę,
  • 180˚C – nie krócej niż 30 min,
  • w przypadku depirogenizacji: 200˚C przez godzinę lub 250˚C przez 30 min.

Materiały umieszczone w sterylizatorze powinny być czyste i suche, ale również odpowiednio zabezpieczone przed ponownym skażeniem. Z reguły są to foliowe torebki lub rękawy z nadrukowanym tekstem, zmieniającym barwę podczas sterylizacji. Bardzo ważne jest, aby w czasie sterylizacji materiał był umieszczony w takiej pozycji, aby nie utrudniał cyrkulacji powietrza wewnątrz komory. Przy równomiernym obciążeniu sterylizatora powstaje ruchomy strumień powietrza, który efektywnie niszczy patogenne wirusy, grzyby i bakterie [1].

Zalety i wady sterylizacji powietrznej

Choć większą popularnością cieszy się wyjaławianie w autoklawie, metoda sterylizacji powietrznej pod wieloma względami ma nad nim przewagę. Do zalet wyjaławiania suchym, gorącym powietrzem należą:

  • łatwość montażu i niskie koszty eksploatacji,
  • przenikanie w głąb wyjaławianych materiałów,
  • możliwość stosowania dla materiałów wrażliwych na wodę (proszków, maści),
  • metoda ta jest nietoksyczna i nie szkodzi środowisku,
  • nie powoduje korozji metalu i ostrych przyrządów.

Wadami tej metody niewątpliwie są:

  • czasochłonność – gorące powietrze przenika bardzo wolno w głąb wyjaławianych materiałów, stąd proces unieszkodliwiana drobnoustrojów trwa znacznie dłużej niż
    w przypadku pary wodnej;
  • często występujące wahania temperatury wewnątrz komory;
  • wysokie temperatury stanowiące ograniczenie dla sterylizacji wielu materiałów;
  • w zależności od rodzaju wyjaławianego materiału konieczne jest dostosowanie odpowiedniego czasu i temperatury, gdyż nadmierna ekspozycja może zniszczyć niektóre substancje [4, 5].

Warto mieć na uwadze, że dezynfekcja przyrządów nie jest procesem wystarczającym w dziedzinie medycyny, farmacji i badań laboratoryjnych. Aby skutecznie pozbyć się wszystkich drobnoustrojów oraz ich form przetrwalnikowych, utensylia należy również wyjaławiać, z wykorzystaniem na przykład takich urządzeń, jak sterylizatory gorącego powietrza. Choć na niekorzyść przemawia czasochłonność ich pracy, odpowiednio używane i kontrolowane będą stanowić pomoc w recepturze aptecznej.

Weronika Salamon

Literatura:

  1. Stanisław Janicki, Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska, Teresa Achmatowicz: Farmacja stosowana: podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL, 2003.
  2. http://www.rzeszow.wif.gov.pl/?id=143&art=76&arch=2017.
  3. https://www.pharmatutor.org/articles/validation-dry-heat-sterilization-methods.
  4. https://microbeonline.com/dry-heat-sterilization-principle-advantages-disadvantages/.
  5. Sterilization by dry heat – E. M. Darmady, K. E. A. Hughes, J. D. Jones, D. Prince, Winifred Tuke J Clin Pathol. 1961 Jan; 14(1): 38–44. doi: 10.1136/jcp.14.1.38.
  6. https://pl.techinfus.com/dlya-zdorovya/sterilizator/vozdushnyj.html.
logo