Sterylizacja suchym, gorącym powietrzem

Jak przebiega proces sterylizacji suchym, gorącym powietrzem i o czym należy pamiętać [3]?

Osobny artykuł: Wyjaławianie za pomocą sączenia – jak to się robi?

Sterylizacja suchym powietrzem – na czym polega?

Wyjaławianie jako proces technologiczny ma na celu zabicie lub usunięcie z materiału lub środowiska wszystkich drobnoustrojów w ich formach wegetatywnych i przetrwalnikowych. Działanie suchego, gorącego powietrza powoduje reakcje utleniania. Prowadzi to do nieodwracalnej inaktywacji i degradacji składników komórkowych, takich jak kwasy nukleinowe czy białka.

Proces zachodzi w zamkniętych komorach sterylizatorów powietrznych z termoregulacją, w których gorące powietrze swobodnie krąży i przenika w głąb wyjaławianych materiałów. Metoda ta znajduje zastosowanie również w depirogenizacji szkła laboratoryjnego i innych przyrządów [1, 3].

Czytaj również: Kontrola jałowości leków

Sterylizacja suchym powietrzem – aparatura

Sterylizator powietrzny jest dość prosty w obsłudze. Składa się z następujących elementów:

komory sterylizacyjnej z elementem grzewczym wewnątrz oraz kratami, na których można umieszczać materiały,
wentylatorów wymuszających obieg powietrza,
termometrów,
panelu z wyświetlaczem, regulacją temperatury oraz timerem, a także systemami alarmowymi do ciągłego monitorowania procesu [6].

Sprawność sterylizatorów powinna być regularnie kontrolowana co pół roku, a nie tylko w przypadku awarii. Posłużyć do tego mogą wskaźniki fizyczne (odczytywane z termometra, timera), chemiczne (np. rurki Browne’a) oraz biologiczne [2].

Sprawdź także: Aseptyka i jałowość leków

Jakie materiały można sterylizować tą metodą?

Suchym, gorącym powietrzem można wyjaławiać substancje termostabilne i niezawierające wody:

chlorek sodu,
związki mineralne (talk, tlenek cynku),
oleje roślinne,
glikole,
wazelinę,
parafinę,
roztwory olejowe (pod warunkiem, że zawarte w roztworze substancje nie ulegną rozpadowi pod wpływem wysokiej temperatury).

Metodą tą nie należy wyjaławiać:

przedmiotów wykonanych z gumy, tworzyw sztucznych,
materiałów opatrunkowych, bibuły [1].

Zasady użytkowania

Warunkiem prawidłowego przebiegu procesu jest odpowiednio wysoka temperatura i czas wyjaławiania. Na czas wyjaławiania składają się czas:

przenikania gorącego powietrza w głąb każdego przedmiotu,
utrzymywania się wysokiej temperatury, koniecznej do zabicia wszystkich drobnoustrojów.

Ze względów bezpieczeństwa zazwyczaj obydwa okresy przedłuża się o połowę. Według Farmakopei VI w procesie sterylizacji gorącym powietrzem zaleca się następujące parametry:

160˚C – nie krócej niż 2 godziny,
170˚C – nie krócej niż godzinę,
180˚C – nie krócej niż 30 min,
w przypadku depirogenizacji: 200˚C przez godzinę lub 250˚C przez 30 min.

Materiały umieszczone w sterylizatorze powinny być czyste i suche, ale również odpowiednio zabezpieczone przed ponownym skażeniem. Z reguły są to foliowe torebki lub rękawy z nadrukowanym tekstem, zmieniającym barwę podczas sterylizacji. Bardzo ważne jest, aby w czasie sterylizacji materiał był umieszczony w takiej pozycji, aby nie utrudniał cyrkulacji powietrza wewnątrz komory. Przy równomiernym obciążeniu sterylizatora powstaje ruchomy strumień powietrza, który efektywnie niszczy patogenne wirusy, grzyby i bakterie [1].

Zalety i wady sterylizacji powietrznej

Choć większą popularnością cieszy się wyjaławianie w autoklawie, metoda sterylizacji powietrznej pod wieloma względami ma nad nim przewagę. Do zalet wyjaławiania suchym, gorącym powietrzem należą:

łatwość montażu i niskie koszty eksploatacji,
przenikanie w głąb wyjaławianych materiałów,
możliwość stosowania dla materiałów wrażliwych na wodę (proszków, maści),
metoda ta jest nietoksyczna i nie szkodzi środowisku,
nie powoduje korozji metalu i ostrych przyrządów.

Wadami tej metody niewątpliwie są:

czasochłonność – gorące powietrze przenika bardzo wolno w głąb wyjaławianych materiałów, stąd proces unieszkodliwiana drobnoustrojów trwa znacznie dłużej niż
w przypadku pary wodnej;
często występujące wahania temperatury wewnątrz komory;
wysokie temperatury stanowiące ograniczenie dla sterylizacji wielu materiałów;
w zależności od rodzaju wyjaławianego materiału konieczne jest dostosowanie odpowiedniego czasu i temperatury, gdyż nadmierna ekspozycja może zniszczyć niektóre substancje [4, 5].

Warto mieć na uwadze, że dezynfekcja przyrządów nie jest procesem wystarczającym w dziedzinie medycyny, farmacji i badań laboratoryjnych. Aby skutecznie pozbyć się wszystkich drobnoustrojów oraz ich form przetrwalnikowych, utensylia należy również wyjaławiać, z wykorzystaniem na przykład takich urządzeń, jak sterylizatory gorącego powietrza. Choć na niekorzyść przemawia czasochłonność ich pracy, odpowiednio używane i kontrolowane będą stanowić pomoc w recepturze aptecznej.

Weronika Salamon

Literatura: