Jak przebiega proces sterylizacji suchym, gorącym powietrzem i o czym należy pamiętać [3]?
Osobny artykuł: Wyjaławianie za pomocą sączenia – jak to się robi?
Sterylizacja suchym powietrzem – na czym polega?
Wyjaławianie jako proces technologiczny ma na celu zabicie lub usunięcie z materiału lub środowiska wszystkich drobnoustrojów w ich formach wegetatywnych i przetrwalnikowych. Działanie suchego, gorącego powietrza powoduje reakcje utleniania. Prowadzi to do nieodwracalnej inaktywacji i degradacji składników komórkowych, takich jak kwasy nukleinowe czy białka.
Proces zachodzi w zamkniętych komorach sterylizatorów powietrznych z termoregulacją, w których gorące powietrze swobodnie krąży i przenika w głąb wyjaławianych materiałów. Metoda ta znajduje zastosowanie również w depirogenizacji szkła laboratoryjnego i innych przyrządów [1, 3].
Czytaj również: Kontrola jałowości leków
Sterylizacja suchym powietrzem – aparatura
Sterylizator powietrzny jest dość prosty w obsłudze. Składa się z następujących elementów:
- komory sterylizacyjnej z elementem grzewczym wewnątrz oraz kratami, na których można umieszczać materiały,
- wentylatorów wymuszających obieg powietrza,
- termometrów,
- panelu z wyświetlaczem, regulacją temperatury oraz timerem, a także systemami alarmowymi do ciągłego monitorowania procesu [6].
Sprawność sterylizatorów powinna być regularnie kontrolowana co pół roku, a nie tylko w przypadku awarii. Posłużyć do tego mogą wskaźniki fizyczne (odczytywane z termometra, timera), chemiczne (np. rurki Browne’a) oraz biologiczne [2].
Sprawdź także: Aseptyka i jałowość leków
Jakie materiały można sterylizować tą metodą?
Suchym, gorącym powietrzem można wyjaławiać substancje termostabilne i niezawierające wody:
- chlorek sodu,
- związki mineralne (talk, tlenek cynku),
- oleje roślinne,
- glikole,
- wazelinę,
- parafinę,
- roztwory olejowe (pod warunkiem, że zawarte w roztworze substancje nie ulegną rozpadowi pod wpływem wysokiej temperatury).
Metodą tą nie należy wyjaławiać:
- przedmiotów wykonanych z gumy, tworzyw sztucznych,
- materiałów opatrunkowych, bibuły [1].
Zasady użytkowania
Warunkiem prawidłowego przebiegu procesu jest odpowiednio wysoka temperatura i czas wyjaławiania. Na czas wyjaławiania składają się czas:
- przenikania gorącego powietrza w głąb każdego przedmiotu,
- utrzymywania się wysokiej temperatury, koniecznej do zabicia wszystkich drobnoustrojów.
Ze względów bezpieczeństwa zazwyczaj obydwa okresy przedłuża się o połowę. Według Farmakopei VI w procesie sterylizacji gorącym powietrzem zaleca się następujące parametry:
- 160˚C – nie krócej niż 2 godziny,
- 170˚C – nie krócej niż godzinę,
- 180˚C – nie krócej niż 30 min,
- w przypadku depirogenizacji: 200˚C przez godzinę lub 250˚C przez 30 min.
Materiały umieszczone w sterylizatorze powinny być czyste i suche, ale również odpowiednio zabezpieczone przed ponownym skażeniem. Z reguły są to foliowe torebki lub rękawy z nadrukowanym tekstem, zmieniającym barwę podczas sterylizacji. Bardzo ważne jest, aby w czasie sterylizacji materiał był umieszczony w takiej pozycji, aby nie utrudniał cyrkulacji powietrza wewnątrz komory. Przy równomiernym obciążeniu sterylizatora powstaje ruchomy strumień powietrza, który efektywnie niszczy patogenne wirusy, grzyby i bakterie [1].
Zalety i wady sterylizacji powietrznej
Choć większą popularnością cieszy się wyjaławianie w autoklawie, metoda sterylizacji powietrznej pod wieloma względami ma nad nim przewagę. Do zalet wyjaławiania suchym, gorącym powietrzem należą:
- łatwość montażu i niskie koszty eksploatacji,
- przenikanie w głąb wyjaławianych materiałów,
- możliwość stosowania dla materiałów wrażliwych na wodę (proszków, maści),
- metoda ta jest nietoksyczna i nie szkodzi środowisku,
- nie powoduje korozji metalu i ostrych przyrządów.
Wadami tej metody niewątpliwie są:
- czasochłonność – gorące powietrze przenika bardzo wolno w głąb wyjaławianych materiałów, stąd proces unieszkodliwiana drobnoustrojów trwa znacznie dłużej niż
w przypadku pary wodnej; - często występujące wahania temperatury wewnątrz komory;
- wysokie temperatury stanowiące ograniczenie dla sterylizacji wielu materiałów;
- w zależności od rodzaju wyjaławianego materiału konieczne jest dostosowanie odpowiedniego czasu i temperatury, gdyż nadmierna ekspozycja może zniszczyć niektóre substancje [4, 5].
Warto mieć na uwadze, że dezynfekcja przyrządów nie jest procesem wystarczającym w dziedzinie medycyny, farmacji i badań laboratoryjnych. Aby skutecznie pozbyć się wszystkich drobnoustrojów oraz ich form przetrwalnikowych, utensylia należy również wyjaławiać, z wykorzystaniem na przykład takich urządzeń, jak sterylizatory gorącego powietrza. Choć na niekorzyść przemawia czasochłonność ich pracy, odpowiednio używane i kontrolowane będą stanowić pomoc w recepturze aptecznej.
Weronika Salamon
Literatura:
- Stanisław Janicki, Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska, Teresa Achmatowicz: Farmacja stosowana: podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa: Wydaw. Lekarskie PZWL, 2003.
- http://www.rzeszow.wif.gov.pl/?id=143&art=76&arch=2017.
- https://www.pharmatutor.org/articles/validation-dry-heat-sterilization-methods.
- https://microbeonline.com/dry-heat-sterilization-principle-advantages-disadvantages/.
- Sterilization by dry heat – E. M. Darmady, K. E. A. Hughes, J. D. Jones, D. Prince, Winifred Tuke J Clin Pathol. 1961 Jan; 14(1): 38–44. doi: 10.1136/jcp.14.1.38.
- https://pl.techinfus.com/dlya-zdorovya/sterilizator/vozdushnyj.html.