Wagi stosowane w aptecznej recepturze

Nieodłącznym elementem sporządzania leków recepturowych w aptece jest dokładne odważanie poszczególnych składników leku. Farmaceutyczna precyzja nie byłaby możliwa bez wag analitycznych pozwalających na odmierzanie małych ilości składników. Wagi należą do niezbędnego wyposażenia każdej apteki wykonującej leki.

Różne typy wag

Jeszcze kilkanaście lat temu w recepturze aptecznej najczęściej wykorzystywane były wagi szalkowe. Dzięki postępowi technologicznemu powszechne stały się wagi elektroniczne. Charakteryzują się one znacznie szybszym, a co najważniejsze dokładniejszym pomiarem.

Relikty przeszłości

Wagi szalkowe nie znajdują już zastosowania w recepturze aptecznej. Często jednak można je spotkać jako odnowione i odrestaurowane eksponaty czy elementy dekoracji aptecznych wnętrz. Umiejętności posługiwania się tą wagą można nabyć na zajęciach z technologii postaci leku, kiedy ćwiczy się odważanie ciał stałych i cieczy.

Osobny artykuł: Oleje roślinne stosowane w recepturze

Wagi odważnikowe możemy podzielić na dwa typy:

  • wagi z aretażem o granicy obciążenia maksymalnego do 50 g
  • wagi z aretażem lub bez niego, o obciążeniu maksymalnym do 1000 g

Do odważania składników recepturowych stosuje się odważniki o odpowiedniej masie. Wyróżnia się dwa typy odważników:

  • odważniki mosiężne, niklowane lub chromowane o masach: 1,2, 5, 10,20, 50, 100, 200 g
  • odważniki aluminiowe w formie blaszek o specjalnym kształcie i różnej wielkości (poniżej 1g): 10, 20, 50, 100, 200, 500 mg

Wagi teraźniejszości

Krokiem milowym dla dokładności pomiarów było wprowadzenie wag elektronicznych. Wagi te zbudowane są z wykorzystaniem układu silnika magnetoelektrycznego lub tensometrycznego przetwornika siły. Cechują się możliwością zerowania w całym zakresie pomiarowym. Duże, kontrastowe wyświetlacze pozwalają na łatwy i skuteczny odczyt wykonywanego pomiaru. Dodatkowo wagi wyposażone są w system kalibracji wewnętrznej i zewnętrznej. Często wagi te wyposażone są również w szklaną osłonę zewnętrzną, która zapobiega oddziaływaniom ruchu powietrza na wykonywany pomiar.

Sprawdź także: Wina i nalewki lecznicze – przykład historycznego aptekarstwa

Trzy typy wag elektronicznych

W literaturze fachowej opisuje się trzy typy wag elektronicznych przydatnych w pracy recepturowej. Są to wagi o maksymalnym obciążeniu do 50 g, 100 g i 2000 g.

Typ wagiMinimalne obciążenieMaksymalne obciążenieKlasa dokładnościWielkość podziału odczytu wagiCzas ważenia
I0,02 g50 gII10 mg  ~3 s
II100 g
III0,1 g2000 gIII1 g

Zasady prawidłowego ważenia

Wszystkie wykonywane pomiary powinny być wykonywane nie tylko z odpowiednią precyzją, ale również na odpowiednim rodzaju wagi, tak by wykluczyć wszystkie możliwe błędy pomiaru.

Prawidłowy sposób pomiaru masy obejmuje:

  • wybór wagi przystosowanej do odważania odpowiedniej masy składnika czy leku recepturowego
  • prawidłowe ustawienie wagi na stole recepturowym i jej wypoziomowanie
  • tarowanie naczyń, kart, opakowań

Należy pamiętać, że jeżeli surowiec farmaceutyczny potrzebny do produkcji leki wymaga rozdrobnienia i przesiania, czynność powinna być wykonana w pierwszej kolejności. W tej sytuacji dokładną ilość wskazaną w przepisie należy odważyć już po rozdrobieniu i przesianiu składnika. Wynika to z możliwości osadzania się minimalnych ilości surowca na ściankach moździeża czy sicie, a tym samym stratami masy rozdrobnionego już surowca.

Gdy skala jest za mała

W przypadku potrzeby odważenia ilości substancji leczniczej mniejszej niż możliwości wagi analitycznej należy wykonać rozcierkę, czyli triturację z substancją obojętną (np. laktozą). Powinno się ją wykonać w stosunku liczb całkowitych np. 1:10 lub 1:100. Po dokładnym obliczeniu należy odważyć odpowiednią ilość rozcierki, zawierającą wymaganą ilość substancji leczniczej.

Czytaj również: Jak dbać o apteczne wagi?

Kontrola wag

Legalizacja wag to nic innego jak zespół czynności, które mają na celu sprawdzenie czy dany przyrząd spełnia wymogi metodologiczne. Obowiązkowi legalizacji podlegają rodzaje przyrządów określone w Rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 13 kwietnia 2017 roku. Zaliczamy do nich m.in: wagi, liczniki energii elektrycznej czy odmierzacze paliw ciekłych. Ważnym jest, by pamiętać o terminach legalizacji wybranych urządzeń.

Ważność legalizacji dla nowego urządzenia ważna jest 35 miesięcy od końca roku, w którym zostało ono wyprodukowane. Natomiast okres ważności legalizacji ponownej (wykonywanej dla urządzeń pomiarowych już wprowadzonych do obrotu) dla wag automatycznych w Polsce wynosi 25 miesięcy.

Osobny artykuł: Czym jest pH roztworu?

Bibliografia:

  1. Receptura apteczna Renata Jachowicz PZWL Warszawa 2008, wyd.2.
  2. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170000885/O/D20170885.pdf.
  3. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170000969/O/D20170969.pdf.
  4. https://www.gum.gov.pl/pl/uslugi/certyfikacja/legalizacja-przyrzadu-p/82,Legalizacja-przyrzadu-pomiarowego.html.
logo