Przygotowywanie leków recepturowych to szereg czynności, począwszy od sprawdzenia poprawności recepty, przez kontrolę prawidłowości przepisanych na niej składników, a skończywszy na dokładnym wykonaniu preparatu. Zwykle nie zdajemy sobie sprawy, jak istotny w tym procesie jest etap ważenia. Wszak to od niego zależy prawidłowa ilość substancji czynnej, a tym samym bezpieczeństwo stosowania danego leku. Jak zatem prowadzić proces ważenia i jak przygotować wagę do pracy w pokoju recepturowym?

Osobny artykuł: Wagi stosowane w aptecznej recepturze

Umiejscowienie wagi i parametry wpływające na jej pracę

Obecnie w aptekach stosowane są już powszechnie wagi elektroniczne – analityczne. Stosowanie wag szalkowych to już przeszłość. Wagi analityczne gwarantują zarówno większą dokładność pomiaru jak i zdecydowanie przyśpieszają cały proces sporządzania leku recepturowego. Można by przyjąć, że waga do ważenia potrzebuje jedynie miejsca na blacie i prądu. Nic bardziej mylnego! Nawet wybór konkretnego miejsca na blacie stołu ma w tym przypadku duże znaczenie.

Waga analityczna umiejscowiona powinna być na stabilnym podłożu, które nie może się uginać ani przenosić drgań. Z tego względu zaleca się ulokowanie wagi na stole, podpartym na nóżkach na podłodze lub przymocowanym do ściany blacie. Powierzchnia blatu/stołu powinna być antymagnetyczna (co oznacza unikanie powierzchni stalowych), a bezpośrednio pod wagą nie należy umieszczać żadnych zbędnych podkładek. Destabilizuje to działanie wagi i prowadzić może do fałszywych wyników ważenia. Na stole wagę najlepiej umiejscowić bezpośrednio nad nóżkami – zabezpieczy to ją przed niepotrzebnymi drganiami, które są bardziej wyczuwalne na środku stołu, który nie jest podparty nóżkami.

Pomieszczenie, w którym odbywa się ważenie powinno być wolne od przeciągów i nie być ciągiem komunikacyjnym. Stół w takim pomieszczeniu powinien być ustawiony w rogu pokoju, z dala od okien i grzejników. Wszak promieniowanie słoneczne czy też fale powietrza unoszonego przez grzejnik są również bezpośrednio związane z prawidłowością ważenia.

Temperatura w pomieszczeniu wagowym nie powinna przekraczać 30℃, zaś za optymalną przyjmuje się około 20℃. W kontrolowanych warunkach pracy w aptece temperatura jest zwykle w zakresie optymalnym. Także wilgotność powietrza może mieć wpływ na poprawność pomiarów. Wytyczne zawarte w różnych instrukcjach dotyczących zasad prawidłowego ważenia mówią o optymalnej względnej wilgotności na poziomie 45-60%. Warto wiedzieć, że wartości poniżej 20% i powyżej 80% stanowią sygnał do zaprzestania ważenia z racji znaczącego wpływu na otrzymywane wyniki.

W pokoju recepturowym, będącym najczęściej również pokojem wagowym w warunkach aptecznych zaleca się stosowanie świetlówek zamiast tradycyjnych żarówek – zmniejsza to stopień promieniowania cieplnego, które jest zdecydowanie wyższe w przypadku klasycznych żarówek.

Czytaj również: Aseptyka i jałowość leków

Czystość wagi też ma znaczenie

Poprawne funkcjonowanie wagi zapewnia utrzymywanie jej w należytym porządku. Co więcej – regularne czyszczenie wagi zwiększa bezpieczeństwo pracy i zabezpiecza przed zanieczyszczeniami krzyżowymi. Prawidłowo oczyszczona waga to także gwarancja dłuższej jej żywotności. Jak zatem prawidłowo powinien przebiegać proces czyszczenia wagi analitycznej? Teoria mówi, że powinno się go przeprowadzać po każdym użyciu. Ważne, aby bezwzględnie uczynić to po odważaniu substancji bardzo silnie działających („trucizn”), co pozwoli uniknąć zanieczyszczenia nimi kolejnych sporządzanych leków.

Proces czyszczenia wagi aptecznej obejmuje:

1. Wyłączenie wyświetlacza (odłączenie od prądu jest zalecane, jednak nie jest konieczne).
2. Sprzątnięcie otoczenia wokół wagi (blat stołu).
3. Zdjęcie demontowalnych części wagi, jak: szybki osłony p/wiatrowej, szalki, wsporniki szalki.
4. Przetarcie suchą chusteczką (lub niestrzępiącą się ściereczką) wagi z pyłów. Ważne – nie wolno dmuchać na wagę w celu jej oczyszczenia – może to doprowadzić do wniknięcia zanieczyszczeń w głąb wagi i pogorszenia jej działania.
5. Przetarcie wilgotną szmatką wagi i usunięcie ewentualnych lepkich zanieczyszczeń.
6. Wyczyszczenie szalki i szybek osłony.
7. Ponowne zmontowanie wagi.
8. Kontrola poprawności jej wypoziomowania i prawidłowości ważenia.

Po włączeniu do sieci waga powinna się stabilizować przez okres co najmniej pół godziny (choć instrukcje niektórych wag mówią nawet o 3-6 godzinach). Czyszczenia wagi należy dokonywać od jej środka ku zewnętrznym krawędziom – aby uniknąć przedostania się zanieczyszczeń do wnętrza wagi.

Przeczytaj również: Czym jest pH roztworu?

Jak ważyć, aby otrzymywać zgodne ze stanem faktycznym wyniki?

1. Przede wszystkim należy na początku sprawdzić czystość wagi i poprawność jej działania.
2. Ogromną rolę odgrywa też dobór właściwej wagi do ilości odważanych substancji. Nie należy odważać na danej wadze więcej, aniżeli wynosi górna granica określona przez producenta.
3. Odważane substancje należy umieszczać w naczyniach lub na przeznaczonych do tego podkładkach – unikać ważenia bezpośrednio na szalce!
4. Wykonując dany lek starajmy się używać przez cały proces jego sporządzania tej samej wagi.
5. Ważone próbki powinny mieć temperaturę zbliżoną do temperatury otoczenia.
6. Po zakończeniu ważenia zabezpiecz wagę przed kurzem i wilgocią, przykrywając ją odpowiednimi pokrywami – przedłuży to jej żywotność i zabezpieczy przed niepożądanym zanieczyszczeniem.
7. Pamiętaj, aby używać wag posiadających ważną legalizację. Zgodnie z aktualnym prawem używana w aptece waga powinna przechodzić legalizację co 25 miesięcy. Wyjątek stanowią nowe wagi, dla których pierwszy okres przydatności legalizacyjnej wynosi 35 miesięcy od końca roku, w którym została wyprodukowana.

Zobacz także: Kontrola jałowości leków

Literatura:

1. Prawidłowe ważenie przy pomocy wag laboratoryjnych, na podstawie instrukcji Dobrej Praktyki Ważenia firmy Mettler-Toledo AG, 2008.
2. Instrukcja do ćwiczeń z chemii analitycznej ilościowej klasycznej, dla studentów oddziału Analityki Medycznej, Tomasz Błaskiewicz, Wrocła 2018.
3. Pismo Wojewódzkiego Inspektoratu Farmaceutycznego we Wrocławiu z dnia 17 lutego 2016 w sprawie informacji dla użytkowników przyrządów pomiarowych, dotyczącej legalizacji wag stosowanych na podstawie ustawy prawo o miarach.
4. Dokument referencyjny „Czysta waga w 8 krokach” firmy Mettler-Toledo AG, 2018.