Parownica to nieduża miseczka z wylewką o cienkich i delikatnych ściankach. Zwykle wykonana jest z porcelany, szkła borokrzemianowego lub innych materiałów odpornych na wysoką temperaturę. Jej specyficzny kształt zapewnia równomierne ogrzewanie i lepszą efektywność parowania. Emaliowana powierzchnia parownicy jest z kolei łatwa do umycia i niereaktywna. Ogrzewanie w parownicy może być przeprowadzane na łaźni wodnej lub na płycie grzejnej.

W recepturze aptecznej zastosowanie znajdują głównie parownice porcelanowe. Służą one do sporządzania płynnych i półstałych postaci leków: roztworów, maści, czopków, globulek, żeli i kremów. Dzięki pojemnej i lekkiej konstrukcji, parownicę możemy wykorzystać już na etapie ważenia składników. Ciecze i zawiesiny, które mają być ogrzewane, można odważyć bezpośrednio do parownicy. Naczynie to służy także do mieszania substancji za pomocą odpowiednio dobranego pistla. Jeżeli zachodzi konieczność mieszania składników w podwyższonej temperaturze, składniki te ogrzewa się w parownicy na łaźni wodnej do całkowitego stopienia, po czym zestala w temperaturze pokojowej, cały czas mieszając.

Osobny artykuł: Kapsułkarka w aptecznej recepturze

Maści, żele i kremy

W trakcie sporządzania maści recepturowych, parownica może posłużyć do topienia podłoży oraz odważania składników podłoży. Maści na ciepło sporządza się topiąc podłoże do parownicy na łaźni wodnej lub płycie grzejnej w temperaturze 60-80⁰C. Jeśli różnica temperatur topnienia składników przekracza 30⁰C, należy rozpocząć topnienie od składników trudniej topliwych, a następnie dodawać te o niższej temperaturze topnienia.

Choć dziś zdecydowanie powszechniejsze jest sporządzanie maści za pomocą miksera recepturowego Unguator, to można je także wykonać metodą klasyczną z użyciem parownicy.

Przykładowa recepta:

Odważone do parownicy lanolinę i wazelinę należy stopić i wymieszać na łaźni wodnej. W lekko ostygniętym podłożu należy rozpuścić kamforę. Następnie dodać kolejno olej terpentynowy i salicylan metylu, nieustannie mieszając zawartość parownicy. Gotową maść przenieść do pudełka.

Kolejnym przykładem może być lek w postaci żelu:

Sporządzanie leku należy rozpocząć od przygotowania roztworu metylocelulozy w 70 g wody. Do parownicy odważyć ichtamol, później glicerol i wymieszać te składniki za pomocą pistla. Uzyskany roztwór metylocelulozy dodać do parownicy i dokładnie wymieszać do uzyskania konsystencji żelu. Otrzymany preparat przenieść do pudełka.

Czopki, globulki

Substancja lecznicza w czopkach jest równomiernie rozpuszczona, rozproszona lub zemulgowana w podłożu. W temperaturze pokojowej podłoża czopkowe są masami stałymi, a pod wpływem temperatury wynoszącej 30-37⁰C ulegają stopieniu. Proces stapiania podłoża umożliwia zawieszenie w nim substancji leczniczej.

W klasycznej metodzie sporządzania czopków upłynnianie podłoża, np. masła kakaowego, prowadzi się w parownicy. Masło kakaowe należy stopić w temperaturze do 36⁰C, gdyż wyższa temperatura powoduje tworzenie trudno zestalających się form polimorficznych. Kontrola temperatury stapiania jest także konieczna w przypadku podłoży syntetycznych. Odporne na stapianie są za to podłoża makrogolowe. Po uzyskaniu równomiernego rozproszenia składników stałych w masie czopkowej, parownicę zdejmuje się z łaźni wodnej i nadal miesza zawartość, aby cząstki proszków nie osadzały się na dnie parownicy.

Przykładowa recepta na czopki z wykorzystaniem parownicy:

Ponieważ balsam peruwiański nie miesza się dobrze z masłem kakaowym, konieczny jest dodatek oleju rycynowego. W tym celu należy odważyć do parownicy balsam peruwiański i wymieszać z  0,3 g oleju rycynowego. Następnie należy dodać masło kakaowe i ogrzewać parownicę na łaźni wodnej do 36⁰C, ciągle mieszając. Masę czopkową wylać do form i schłodzić.

Czytaj również: Czopki sporządzane metodą ręczną

Źródła:

1. Production and Quality Analysis of Evaporating Dish Using Local Materials – J.A. Adejo, S.A. Lawal,
   https://www.researchgate.net/publication/327565756_Production_and_Quality_Analysis_of_Evaporating_Dish_Using_Local_Materials.
2. Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych – Renata Jachowicz, PZWL 2021.
3. Farmacja stosowana. Technologia postaci leku – Małgorzata Sznitowska, PZWL 2017.
4. Farmacja praktyczna – Renata Jachowicz, PZWL 2016.